Filmy \ Lekcja martwego języka
- ReżyseriaJanusz Majewski
- ScenariuszJanusz Majewski
- ZdjęciaZygmunt Samosiuk
- ScenografiaJanusz Sosnowski, Felicja Błaszyńska
- MuzykaAndrzej Kurylewicz
- ObsadaOlgierd Łukaszewicz, Ewa Dałkowska, Małgorzata Pritulak
Produkcja: Polska | Czas trwania: 96 min. | Producent: Zespół Filmowy Tor | Premiera: 1979
Zdjęcia do filmu rozpoczęły się: 7 września 1979
Adaptacja powieści Andrzeja Kuśniewicza pod tym samym tytułem. Janusz Majewski przeniósł na ekran opowieść o ostatnich miesiącach I wojny światowej w niewielkim galicyjskim miasteczku zamieszkanym przez różne narodowości. Główny bohater to cierpiący na gruźlicę młody porucznik, z powodu choroby wycofany z bezpośrednich działań frontowych. Przystojny młodzieniec (Olgierd Łukaszewicz) jako komendant punktu etapowego ma niewiele zadań, często wraca natomiast do wspomnień związanych z wcześniejszymi walkami swojego oddziału. Porucznika pociąga sztuka i kolekcjonowanie pięknych przedmiotów, ponadto zaś odczuwa delectatio morosa – fascynację zjawiskiem śmierci, podszytą lękiem o swoje własne odejście. Istotne sceny rozgrywają się w scenerii małomiasteczkowej stacji kolejowej, którą w filmie umieszczono w budynku dworca PKP Lesko Łukawica. Z innych podkarpackich lokacji w filmie Janusza Majewskiego zagrały również rzeka San oraz cerkiew w Uluczu.
Twórcy o filmie
W „Lekcji martwego języka” znalazłem dla siebie idealny materiał na film, wręcz wyrażający moje osobiste widzenie świata, moje poglądy i gusty. Chyba z żadnym z wcześniejszych i późniejszych bohaterów moich filmów nie potrafiłbym się tak utożsamić, jak z porucznikiem Kiekeritzem: podzielałem jego poczucie absurdu istnienia, podobnie jak on dystansowałem się do otaczającej rzeczywistości barierą pewnej uprzejmej wyniosłości, dręczyła mnie, jak jego, świadomość końca świata bliskich mi wartości, śmierć całej formacji duchowej, rozpadu kultury, której okruchy, jak on, próbowałem ocalać z taką samą czułością maniackiego kolekcjonera.
Janusz Majewski, Ostatni klaps. Pamiętnik moich filmów, Warszawa 2006, s. 243.
Peerelowscy cenzorzy nie odpuścili reżyserowi „Lekcji martwego języka”. By film dopuszczono na festiwal w Gdyni, a następnie do dystrybucji kinowej, postawiono Majewskiemu następujące warunki: 1) z filmu ma zniknąć szyld wskazujący stację kolejową Turka; 2) należy usunąć tryzub z czapki siostry Iriny Parafińczuk (Irena Karel); 3) naczelnik stacji Valasek (Zygmunt Malanowicz) nie może krzyknąć na koniec wojny: „Haj żiwe wilna Ukraina!”; 4) dobrze byłoby zmienić narodowość głównego bohatera na polską. Jak wspomina reżyser, najgroźniejszy był dla niego pierwszy punkt, gdyż to oznaczałoby praktycznie kręcenie filmu od nowa – na szczęście odstąpiono od tego pomysłu. Punkty drugi i trzeci zostały spełnione. Ukraińskie godło zniknęło z czapki ukraińskiej patriotki, a Zygmunt Malanowicz zdubbingował sam siebie. Zamiast „Niech żyje wolna Ukraina!” wołał: „Wojna skończona! Koniec zabijania! Wszyscy do mamy!”. Choć wiadomo, że wybuchła nowa wojna, zabijanie się nie skończyło, a do mamy pojechał jedynie martwy porucznik Kiekieritz. Punkt czwarty także został reżyserowi odpuszczony.
Palimpsest galicyjski, czyli Wielka Wojna według Janusza Majewskiego,
„Pleograf. Historyczno-Filmowy Kwartalnik Filmoteki Narodowej”, nr 1/2023 [online] https://pleograf.pl/index.php/palimpsest-galicyjski-czyli-wielka-wojna-wedlug-janusza-majewskiego/ [dostęp: ]
